Bya namunyenews
Obutungulu tebukoma ku biriisa omubiri bye gwetaaga, wabula obutungulu bulina n’eddagala lingi, omuli ekilungo ekiziyiza obuwuka (antioxidant,) saako nokulwanyisa kookolo (anticancer),anti buzimba obutafali (anti inflammatory)bulina eddagala eritta obuwuka bwona obwadikulwaziza (antibacterial), n’ebirala.
Kinajjukirwa nti obutungulu bubaamu ebirungo by’omubisi ebiyitibwa “fructans”, enva endiirwa ezisinga bye bitalina.
Okusika omuguwa ne ebirunga ebiyitibwa “carbohydrate” erimu emirimu gy’ebyobulamu, esobola okukendeeza ku kukola ebintu ebikwatagana n’ebizimba era ekola bulungi ku kuziyiza kookolo n’endwadde endala ezitawona.
Bulina omubisi era kiriisa eri obuwuka obulungi mu byenda, ekiyinza okwongera ku muwendo gwa bakitiriya ennungi.
Wabula Wayinza Okubaawo Ebizibu Ebivaamu oluvannyuma lw’okulya obutungulu obuyitiridde.
Tewali enzymes mu byenda ezisobola okuvunda fructans, kale fructans teziyinza kugayika na kunyigibwa mubiri.
Ebirungo ebiyitibwa fructans bingi bikuŋŋaanyizibwa mu byenda era biyinza okuleeta obuzibu mu byenda ng’okuzimba, okulumwa olubuto, ggaasi, n’okuzimba.
N’olwekyo, tosobola kulya butungulu bungi, era kirungi okulya gram 50 okutuuka ku 80 olunaku
KIKI EKIBAAWO SINGA OlYA OBUTUNGULU BUNGI?
okulya obutungulu obuyitiridde kiyinza okukosa omubiri gwo ebitonotono, wadde ng’okutwalira awamu kitwalibwa ng’ekitali kya bulabe eri abantu abasinga bw’okirya mu bungi obwa bulijjo ng’ekimu ku bikozesebwa mu mmere ennungi. Wabula okulya obutungulu obususse kiyinza okuvaako ensonga zino wammanga:
Ensonga z’okugaaya emmere: Obutungulu burimu ekirungo kya fructans, ekika kya carbohydrate abantu abamu kye bafuna obuzibu okugaaya. Okulya obutungulu bungi kiyinza okuvaako okuzimba, omukka n’obuzibu mu kugaaya emmere mu bantu abamu naddala abalina obulwadde bw’ekyenda ekinyiiga (IBS) oba ensonga endala ez’okugaaya emmere.
Omutima n’okuddamu okukola asidi: Obutungulu bumanyiddwa nti buleeta okulumwa omutima n’okuddamu okufulumya asidi mu bantu abamu naddala nga buliibwa mu bungi. Kino kiva ku kubeerawo kw’ebirungo ebimu mu butungulu ebisobola okuwummuza ekitundu ky’omumwa gwa nnabaana ekya wansi, ekisobozesa asidi w’olubuto okukulukuta okudda waggulu mu nnywanto.
Okuwunya Omubi: Obutungulu bubaamu ebirungo ebiyitibwa ‘sulphur compounds’ ebiyinza okuvaako okuwunya. Okulya obutungulu bungi kiyinza okwongera amaanyi ku buzibu buno n’okuwunya omukka gwo okumala ebbanga eddene.
Allergic Reactions: Abantu abamu bayinza okuba nga ba alergy ku butungulu oba okutandika obutagumira. Okulya obutungulu obungi kiyinza okuvaako alergy mu bantu abakwatibwa obulwadde buno, ekivaako obubonero ng’okusiiwa, okuzimba, okuzimba oba n’okusannyalala mu mbeera ez’amaanyi.z
Obutakwatagana mu biriisa: Wadde ng’obutungulu bubaamu ebiriisa era nga buwa vitamiini n’ebiriisa eby’enjawulo, okubirya ekisusse kiyinza okuvaako ebiriisa ebimu obutakwatagana. Okugeza, okulya obutungulu ekisusse kiyinza okuvaako okwongera okulya ebiriisa ebimu nga salufa, ekiyinza okukosa bbalansi y’ebiriisa ebirala ebikulu mu mubiri.
Okutwaliza awamu, okulya obutungulu obw’ekigero ng’ekimu ku mmere ey’enjawulo tekiyinza kuleeta nsonga yonna ya maanyi mu bulamu eri abantu abasinga obungi. Wabula bw’ofuna obuzibu bwonna oba ebizibu ebikukwatako oluvannyuma lw’okulya obutungulu, kirungi okukendeeza ku by’olya n’okwebuuza ku musawo bwe kiba kyetaagisa